Saturday, January 30, 2016

Taganang Bahari – Bahasa Banjar ‘Kalua’

Taganang lawan kakanakan wayahini, kada sahibar kada ruhui basurah Banjar. Bubuhan nang handarauan ka hulu ka hilir di jalan, mangaku awak saurang Banjar gin supan. Sapalih tu bangaran banarai Banjar, tapi magun nah bakulim, mangayumuh basurah, kada wani bapadah sabujurnya. Sanunuhan ada gin kada pati barika, Banjar rakai Malayu rusak. Kapiaannya kaina, nang bangaran Banjar uma ayah jua, paninian lawan padatuan. Suah bahari napa disambat urang Banjar ni bisa ‘garam kataman’, pawanian, kada magan ditangati kahandaknya. Pangalahian, katuju batimpasan, basudukan, bisa manggunai urang. Amun garigitan, malipang manampar, kada kawa dihalat, disapih. Imbah tu ada pulang urang nang manyambat Banjar ni purician, paigatan lawan pambarangan. Kada pati mau rakat lawan urang, ngalih handak taparukui. Amun dihanyaakan, kadada nang manggaduhi kaina pupus, habis talah laai, tinggalam langlam bubuhan kita Banjar. Kada kira Alai, Amuntai, Barabai, Halabiu, Kalua, Kandangan, Lampihung, Nagara atawa Rantau.

Kaganangan…

Tapintang makan nasi, balauk ikan karing basumap taganang waktu kasip. Maintingkan gawian, ikan disumap dalam nasi rahat mamadar (masak nasi, masak jua lauk). Baimit babalanja, baarit batutukar, kada umbas lawan duit. Kada kawa maumpah lauk. Sakali sabakas manyumbalih hayam kada kawa mangilau ilah KFC. Tapih gauk gasan burancahan, talasan di rumah. Kasut gin taungkap tumitnya. Mayo papalaran, katipis-katipis dibair talan mailahkan tajajak butuh halalang. Banyu hujan ditanai lawan guri ganal di banturan gasan banyu panginuman. Barang padapuran kada sunyaannya ada. Uyah, janar saraba saculit gasan bararandang. Guri pabarasan sawat haja kakaringan, tatinggal kapui tampurung. Uma ayah menyawatakan pulang manyungkal hubi kayu di paranggan. Sarumpunan dibarubut. Amun kada dijarang diparut gasan diulah batil, tida gin dipais. Paling nyaman hubi kayu dibuat ka rinjing diulah tuup. Habis hubi, manabang pulang rumbia. Batang rumbia dikatan, dicancang dikambuh lawan dadak gasan makanan itik. Sagu rumbia tahan ditaruhi, makanan musim Japun, diulah ambal, kada man nyaman. Uyuh mangajahakan liur managuk. Tahan tatamba kukulihir.
Taganang bahari…

Mangatam banih barat satahun sakali. Taganang gamai di paranggan, banih bakambu dalam tong luman bahilai. Ari kada baangin. Hantimun tanggal digarut lawan parudan jarang disantani, digulai. “Puas nginum banyu hantimun’’ Ujar pawah dibandang. Hantimun karayi dipancuk lawan uyah. Jagung nang paruna diulah paribanih, nang kalihungan dijarang gasan kipungan kakanakan. Hubi lancar batangah paranggan disungkali, baraga-raga lalu dituyuk dibarumahan. Sapalih dijual ka pakan. Karawila sawat karingan kada tahirani, basapai biginya ditanah. Tarung balinjan kakaya hintalo hayam, mahabang barahai ruruhan ka tanah. Sumangka ditaruhi dalam gudang bakambuh lawan banih usang. Kataman dalam bakul inanan bajubung luman bairik. Ranjawan lipuk karipuan, batabul-tabul kada kaubaran manggaduhi, sapalih limpih ditampur angin. Ranggaman patah, matanya simpak, pisau pangarut nang dumpu takulading dilanjapakan, dikilir sapagian tuha ka gadur riwang di tuhuran. Tumbak dilincipakan lawan batu asahan. Tong ditangkulupakan gasan batimong. Samusim banih, sakali ayah batimong. Manyigarakan awak bamandi paluh. Bakuhup saurangan dalam tong.

Marasnya uma ayah…

Taganang amun mangatam musin baah. Ari jiak-jiak. Karatan dibandang habis tarandam. Padi diurai, magun nai baal, kada jua mau karing. Barujisan, jarijihan, guni banih ditanggung ka tungkaran. Singgang awak menyahan banih. Limbui paluh di dahi. Ringkutan awak, pingkur tulang balakang. Balibak-libak tanah, bakas batis tapajal. Bulanak, licak sampai ka lintuhut. Uyuh batumin handak mamulaakan sahanan. Taunduh paparutan. Halapat jari badarahan bakas tapal pacat. Tikar guni pulang habis langis kada kamayuan gasan malahai banih.

Taganang bila ari muru…

Muru, hirang mantuala saalaman, matahari kada mancangul. Hati barasa aangalan handak mamuruk talasan ka bandang. Sunyaan baal. Libakan iwak babanyu pulang, luluk, balibur limbah hujan sumalam. Guliwatan haruan nang tapajal dalam bulanak, timbulan. Hati kada pati karuan tagak. Darawan mangarat luman batahur. Mana handak maharagu banih lagi. Sapalih baimpuan anak halui. Ada nang bisa bauku, bacaca. Taganal sadikit sudah bisa batingkaung, bakisut, bajalan salingkang dua, tadangkak. Nang tuha… garugusan bahambinan. Gancang bukahan handak badadas. Tanggui tapacul, tangkolok takibar. Garabangan sanggul. Tapih tasarinting…kalihatan batang paha. Halulungan bubuhan pawah di bandang. Banyu dilingir kada sawat dinginum. Pataharian batil, sawat manungap saukangan jua.

“Lingkup uraian, ari handak hujan”

“Lingkup lakasi, buati dalam guni”

“Raaauuu…..”

Hujan turun. Kada kawa ditangati. Jamuran, uraian kada sawat dilingkup, kada sawat diputiki. Dua hari kada diugai, marapus banih tumbuh dalam guni ilah padatan, tahan ditampak. Handak dijual kada mantuk pangalih, handak diatar ka kilang, kaina barasnya patahan. Hujan kada sing rantian, paripisan…tatapasan bilang hibak di dadaian, tatinggal baju kutang di awak. Kakanakan tasimpurut kadinginan baupang ka uma ayah. Tangan nang karucut kadinginan didadang ka api. Marista mangganang nasib ayah uma.

Taganang amun hujan batintin ari…

Rumah mirisan. Bahamburan purtin gasan mananai miris. Hatap nang buruk bucuran, kacuhungan luang bumbungan, dapur kada baasap, cirat kada bakukus. Kayu habis basahan. Mangkabau banyu dalam rumah. Lijau saalamanan. Landau paguringan, kada tunggal kamih kakanakan, bakambuh lawan banyu hujan. Babumbung hatap rumbia. Uma, ayah manyawatakan jua manyamat hatap. Bingkawan habis, bamban luman baumih. Bamban bayut kada tapakai. Taukung gawian satumat. Talah manyamat hatap, uma malagang bakul pamasakan, gasan mangganti’ie bakul nang rumpias. Badidit bakul bamban ditatat di atas alang. Taganang waktu intuh, mucil, macal. Bakul disipak-sipak.

“Luku bahuntut batis. Ganal kaya bakul” ujar uma.

Imbah Isya uma manjangat mingkuang, tida gin malagang tikar purun. Sambil bagawi uma maajari mangaji Quran. Takakana mumul muntung uma mamadahi.

“Mangaji tu, tiring aksaranya. Jangan mangaradau haja”.

“Mambaca, kada babuku baruas”.

Sapalih kakanakan amun batahan bangat, sakit pang talinga kana injing. Diulai kiwa kanan sampai tauling kapala. Itu am kajadian talinga ngangar. Kada mau mandangar surah urang. Jurang bahari amun maniup palita, kaina batahan mangaji. Jadi amun mamajahi palita dikibah awan tangan haja. Jikin nang bagantungan di tawing hasil tangan uma jua. Kada nyanyamanan maanyam jikin. Uyuh manyasap daun nyiur anum sambil mamilihi handayang karing. Upung karing garagai nyiur nang ruruhan mayo gasan mahidupakan api. Tilambung nang bahamburan dikaih ka talaga buruk. Talah lima, anam palapah sapagi uma manyasap daun nyiur. Sapalih diulah sasapu ratik.

Taganang…

Kakanakan wayahini kada maharati sangsara uma ayah. Uma dasar paapikan, panyayangan, duit dipadapada-akan. Kada katuju bapupuyah, kada burancahan. Pinggan titil, dirangkap-rangkap ditaruhi. Piring pipiringan, cipir, mangkuk, wancuh, sanduk ditata di atas damparan. Pariuk, kuantan digantung di ambin padu. Parudan disangkutakan parak lang. Kukuran, karap ditunggangi kakanakan ilah kuda ditaruhi bawah atang. Pisau disisipakan ka tawing. Tajak batagar tagantung di rasuk, bapundut lawan kain buruk. Kayu pandalan, sangkalan lawan parang canggung di higa batu panggiling. Parang kumpang basapuh, nang landap kada dibarangakan, basangkutan haja di tihang ranjang parak paguringan. Kumpal di pinggang.

Lasung lawan halo dihandungakan ka tihang di barumahan. Parang panimpasan di higa lawang. Sasunduk lawang dicagatakan di higa tawing. Kuku kambing nang tapacul digagala. Lading, karis, karambit, penyangga diri. Pisau balati dibuat dalam ampai-ampai amun tulak kamana-mana. Silat, kuntau wajar di palajari. Amun tadasak parang dumpu, sadul nang kada tadar gin kawa dibawa batimpas. Mun kana dahi kada pagat, bincul, tida gin siup tarus.

Lulungkang kacawiran kada bajarajak, lakas dikatup amun ari sanja. Muha kada lagi cacalungan amun ari parak kadap. Anak hayam saparinduan diburu, digalah ka kurungan. Nang guring di jangling jambu dijurak. Amun tinggi diampiki tangan, mantipur tarabangan. Indung hayam nang maharam dikataraan ditudungi bagamat laku ditambiraunya. Takutan jua kaluku kamalingan, kaina gigir, tumbar sakampungan. Hayam jagau tuha kada dihirani bangat. Kaina susubuhan bakungkuak manggaraki urang guring, tapandal halar ka tangga kurungan. Habis saparanakan ilanan. Amun kadada hayam jagau, rami pang malalur guringan, kasiangan. Tajamur pulang qunut, tabaik sadikit dari nang balang kambingan, satumat sumbahiyang satumat kada. Taganang damini… ngalih bangat handak mandangar kungkuak hayam laki.

Gawian uma kaitu pang…

Rantang ditaruhi bawah ranjang. Sasakali dikaluarakan gasan ka urang aruhan. Rantang carana, baciri lawan kain pipirisan. Amun baciri, pinandu bat saurang.

“Kaina tahurup lawan baturang. Aku kada hakun” ujar uma.

Barang nang disayangi ditaruhi silip-silip. Kangkalong amas dipatak sampai suah kalumpanan di mana maandak. Kain pipirisan dikumpulakan, dijahit, diulah dinding tambal. Amun baaruhan tapakai banar dinding tambal, gasan mahalat lalakian awan bibinian di sarubung. Tikar purun bakasumba, tikar mingkuang nang balulun diturunakan tumat atas para, gasan diampar di sarubung.

Tasambat sarubung, taganang baaruhan…

Ari duduk-aruh takumpulan sabarataan, sapadangsanakan, sapaadingan. Rami bagaya, batutubauan. Nang bibinian maulah halung gasan mambuati kacang habang, maisi’ie carana. Pulut dikukus dalam wadah pangukusan. Diarun gasan manyurungi urang datang. Cacapannya, wadi barandang. Hayam dijanari, lalu diparung, dibalah ampat gasan masak habang. Daging disisili kulimbitnya, disayat gasan ampal. Sahimpil kakaya tabah. Bawang lalap dihiris gasan manumis. Halia diricih, cabai dihirihiris, nyiur baparut diramas gasan manggulai. Kayu ditungkih gasan mangawah, tungku ditajak pisit-pisit, takutan luku talimbah garingsing. Wajik diharu, wadai kiping digintil si Tangah Sanah manyawatakan manculit ngarangan tangah hangat.

“Sadang manisnya, santannya mayo”.

“Talalu banyak santan kaina langi” ujar si Julak.

Talah wajik, dudul diharu. Liir saawakan bapaloh. Wajik diudal ka talam lalu ditampa. Didinginakan, ditudungi lawan nyiro jarang. Dudul, halua miskat dipundut lawan upih pinang barang sakilan panjangnya, digampir dua, dipasong lawan kararas pisang. Isok papagian badadas ditatak, dihirihiris lalu disurung. Amun talalu lawas manyimpani kaluku sawat marat, kada nyaman lagi inguhnya.

Taganang rumah bahari…

Rumah kipis, disitu guring, disitu makan. Tihang batang birah. Tangga cagat batayut dawai. Lantai jalanggaran, kalihatan sawang batapal di halapat papan. Sapalih japuk, sapalih rangat. Papannya kada bakatam, bajamus. Ada jua nang kada bapaku. Titiwa kada bakatalahan.

Sindang langit saadanya haja. Tawing papan bagapit. Salang damparan bakas haur bubuangan. Halo gasan manyunduk lawang nang kada bakapiting. Titian batang pinang sabatang gasan manyubarangi parit. Diturusi lawan buluh gasan bapingkut. Nang panakutan bapiruhut basasar, bajalan bahiring, takutan kaluku mancabur ka parit. Pamandian batawing hatap diharampatai parak titian.

Atang dipadu, hibak lawan tahi kucing. Kucing ingunan kada dapat dibasa’ie. Bahiraan tantan, bakikih habu, bakamih maucir-ucir. Karap kasasarikan disambur lawan banyu.

Burinjingan bulunya basah kana kubui. Saminggu sakali habu atang dikaut, dibuang ka tanah. Talam nyiro gasan mangibah api. Takakana dikibah lawan puput upih pinang. Latat sampai ka bumbungan. Sawang kadada. Karawai kada wani baparak. Babitak bukahan kana palak. Takutan handak batunga, kaluku kalimpanan.

Taganang kalambu paguringan…

Amun kahangatan, guringan balampas kada babaju, sambil bakipas lawan papat purun. Kalambu kada diruruh. Uyuh awak maumpani nyamuk, babial-bial saawakan. Guring dalam kalambu bilang takarumus, kana bapicik hidung, batakup muha, babau pipijit. Kasian urang bahari batapak nyamuk, bagintas pipijit di buncu kalambu. Dua tiga bulan sakali kalambu dirandam ka parit. Batalo baranak mamilihi pipijit. Bujur parumpamaan urang Malayu.

“Sarikan pipijit kalambu dusalukut”.

Mapa kada disalukut, banyak banar pipijitnya.

Taganang…

Rami bila takumpulan … lumus musin banih.

Sabarataan tajun ka dapur. Sarandak babasuhan. Tapulatak Silyang.

“Rasuk rumah lantur. Lantai tajunggat”.

“Apik-apik luku tabarusuk” ujar Tangah Ma’in.

“Turun sapalih ka tanah, kaluku talimbah lapik” .

Rumah ditungkati, lapik dibujurakan. Ampik tagicing. Uma sihai kaaraian. Rumah usang mahadang rabah. Tahan papalaran, pada kada barumah.

Taganang waktu kapilipitan…

Waktu bakarik, padi rihat bunting. Urang kada mangaku kula. Muha kada paruna kada batawas, pakaian kadada nang harat. Makan nasi balauk wadi lawan pakat kaladi, karabu jalukap lawan tungkul pisang. Bakuah banyu ganyau. Baju kidat, kain pantalun. Tapih kain balacu nang gadul, kada bungas ilah urang. Salawar kain mumut, binderat bakas dikarambit, kada mau waras takariput. Baju parak pulang, bahintalo kutuan. Galianan urang maniring babau haruk. Parut kada mun baisi tantan. Karap haja kalaparan, garurukan. Awak kurus manjahing kalihatan tulang kurangka. Mata calung, parut kandur. Amun lapar, ujar ayah “Kayu japuk dibatubuyi gula gin nyaman”.

“Tahi giring-giring kawa haja diulah sasagun”.

Takabanyakan urang nang wayahini, tu pang ‘bakula kula warik’ haja. Amun sanang tagas baduit, sugih, muliana, barumah ganal, kalaur mata, lalu barataan mangaku kula. Takijim, tabuncilak kaaraian. Bajurut urang mailangi. “Kita kada urang lainan, bakula parak”. Amun tumit batumang, talapak batis kulipak tungkulanan, panau saawakan, talinga curikan, bakuringan, buruk kukuan, mingsang, bular, bakurap, bakiruh bagaru, kada siapa nang pinandu. Kada siapa mahirani. Amun pinandu gin paragah kada pinandu. Supan mangaku kula. Amun mangurihingi gin, kurihing simpak, mangilar sabalah mata. Kada purun mangaku kula “Kada kula ku kada” ujar.

Taganang….

Karap bakuringan di batis lawan di kapala. Bakayakih pulang mamutih di kapala. Rambut dikutal-kutal mailahkan kuring. Amun kada ditatamba’ie mau lungur rambut sakapalaan. Duduk mancungkung di muha lawang baatui ka watun, manguritisi kuriping kuring. Tasalah kuritis, tadarah kuring. Bilang taadudui kasakitan. Bakikih, bagaru dasar nyaman. Taganang hudah ganal. Kunat kuring bilang hibak saawakan.

“Napa lawan mu mangasai kuring” uma manakuni.

“Minyak cabai, mak ai”.

Cabai karing babanam digisang ka batu. Dililihi lawan minyak lalaan. Tida gin MB dipirik ka batu asahan. Barubuyi mata kuring nang rahat batanisan. Amun ganal kuringnya, disumpali lawan timbaku, tida gin ditapal lawan kucur sirih. Baubat saurang mamalar biaya ka kulinik.

Taganang kajadian mamalar…

Ujar uma “mamalar lain, pamalar lain pulang”.

Nasi basi dibasuh, ditapis, tiisakan banyunya. Dijamur, dikaringakan, dirandang diulah walatih. Tahan gasan makan pagi. Tapih wawah, dijarumati. Tahan papalaran gasan di rumah. Banyu amun sudah manggurak, lakasi dipajahi diayau apinya, mamalar kayu. Tulak ka sakulah, basango nasi disampilok dalam daun pisang, mamalar duit balanja. Baju gubih, salawar gaduk, tahan papalaran gasan talasan di bandang. Tapih japuk jangan dipupuyah, tahan gasan kain cukin, talasan mandi. Tim puang gasan wawadahan.

Taganang lawan mamarina, sapupuan di Banjar…

Sasakali mamuruk sasiringan taganang kukulaan di Banjar. Sasakali tahaga titian gantung taganang Hampukung Hilir. Tatiring pukuk kuini taganang Jangkung pakuburan nini Aishah. Tasambat Tanjung taganang Murung Pudak tampat Si Aki bainip. Tatamu Langgar taganang Kalua. Niring waluh baricih taganang Handil Manggaruh, tanah banyu uma ayah bagana sabalum madan ka Malaya. Tasambat ngaran nini laki, Tuhalus, taganang ngaran-ngaran Banjar bahari. Nagaran-ngaran lain: Tulamak. Tuhirang, Tuhidup, Tukacil, Tukacut atawa Utuh Halus, Utuh Lamak, Utuh Hirang, Utuh Hidup, Utuh Kadi, Utuh Ganal.

Taganang…

Bubuhan Banjar amun bagalar gin kada mau alah. Si Layau, Si Taguh, Si Gayur, Si Ganal, Si Macal, Si Intoh, Si Mitak, Si Ciling, Si Luhau, Si Curik, Si Tingka, Si Tungul, Si Bungul, Si Tambuk, Si Huling. Si Layau amun basurah katuju bapiragah. Kada suah maruan. Lain jurang lain jarnya. Urang dikalihomi dikaramputi. Si Gayur ilah waluh kada mamak. Bilang kada tapakai. Gayur sagala-galanya. Makan padas sadikit kada tahan, tasisiut. Guring saurangan kada wani, pamburisit. Ditakutani, mamuracat bukah. Si Luhau, basurah bilang labau-labau bilang paiyanya. Manguya urang baliwatan, balimpuaan. Talah pang urang diwaluhinya. Taganang ngaran Banjar…Si Asli, Si Badai, Si Basai, Si Wayi, Si Kuri, Si Ma’in, Si Anjam, Si Ici, Si Ibur, Si Ibas, Si Andi, Si Mumuh, Si Icok, Si Abin, Si Umai, Si Uduh, Si Asur, Si Aban, Si Iwah, Si Kacum, Si Asin, Si Irah, Si Kinok, Si Adul, Si Imas, Si Irok, Si Isai.

Taganang jurang bahari…

Amun taigut ilat, takantim bibir kasakitan. Ada urang manyambat, ada urang mangganang. Amun parak karap basasarikan, amun bajauhan ganang mangganang. Amun taungut karap ditakuni, napa diganang. Rumah, anak bini amun ditinggalakan banyak jua ganangan. Mandi bacibuk, taganang di batang. Ada sasakali manyawatakan manjanguk pahumaan di baruh, lalu langsung kaganangan tampakan nang dihantus tikus. Samai hanyar dilabuh, puntalan bangas, lunggukan ditunjul ka paranggan, anak lusukan lawan haruan. Taganang mancalok ruga haruan tajapai kapala tahi. Paling takutan kaluku takacak pantingnya. Lawas maarit sakitnya, bahari-harian.

Taganang musim banih kalancungan…

Rihatannya banih handak maurai, taganang jabak bingkasah kada. Baulihah hayaman, buburak atawa sintar. Ludus, linak jalan bakas manggarit burung. Banyu parak karing. libakan mangguriak lawan iwak. Musim manimba mahadang banyu dibuang. Tatabatan di parit diulah apik-apik sakira jangan bungkas. Talaga dilingai’ie, susupan dipuntal ka pinggir. Batong-tong banih ulihan manimba. Kali, haruan, sapat. Ikan pipih kadada nang handak maambil. Buntal dipingkalungakan jauh-jauh. Bubu, timpang, tampirai, hampang kada taharagu lagi. Lunta pukat nang kuyak dijurai. Maunjun, mambanjur, mangalau, mamukat barantatan sunyaan. Habis iwak saparitan, satalagaan. Sapat dipilihi dibuati ka dalam tangguk, dikunjah ka parit mambarasihi iwaknya. Disiangi parutnya, sisiknya kada dibuang. Dipaja ampat lima malam, hanyar disamo. Amun kada bisa manyamo ngintu nang jadi buruk wadi. Kali lawan haruan digarinting, disalai dilalaya, diapi’ie lawan sabut gasan manggalah baranga. Urang limbah baranak makan nasi lauk garinting haruan cacapan sahang. Nang kada baranak gin umpat makan. Tu gin maragui riga, kakanyangan.

Kaganangan…

Uma bahari makan balauk ikan karing basumap, pisang bajarang, hubi babanam, gangan babanyu. Sayur kato tiya kato, kadada nang lain. Lalap pucuk janggus dimakan bamantahan. Manyasangan jarang-jarang sakali. Habis kada ada, mancari rabung, pucuk putat, pucuk hubi kayu. Tungkul pisang di karabu. Kulat karikit dirandang. Papari kada pati katuju pasal pahit. Wadi dihampap. Kulit tiwadak diulah hampapai. Bigi tiwadak, bigi nangka dijarang, kada babuangan. Taganang hidup tapiasat.

Taganang padapuran…

Atang bahabu disirami Banyu. Malikit api lawan sakarap gatah. Hibak palak, hirang, latat bumbungan. Luncup muntung mahidupakan api. Pariuk, balanga ditanggar. Pajah api nasi dipadar. Talambat padar, bakarak nasi. Mantah padar bulantahan nasi, gial-gial. Kasian Si Kilom, kada bagigi, kimul-kimul makan karak nasi. Manyadapakan hati, gagrunum saurangan.

“Lakas sugih tuh hai amun makan karak nasi”.

Rihat lapar, kaganangan wadai banjar…

Gagatas basira gula putih. Balungan hayam bahinti nyiur badurian. Nagasari pisang amas. Pupudak, sambusak, talinga rinjing, kalalapon malatus di muntung, tahi kuyuk si Jalil, kikicak, batil, surabi, uah jingah, sarawa waluh, sarawa pisang, sarawa nangka, tuup pisang, pais waluh, nasi antah.

Taganang uma ayah bakisah…

Uma ayah madan ka Malaya tahun ampat puluhan. Atok mantok ka Banjar malihati tanah banyu lawan pahumaan. Asal uma di Handil Manggaruh, Muara Aloh. Nini maninggal uma rihat halui. Atok babini lain. Lawan bini dudi baulih anak batujuh. Sabarataan bagana di Banjar. Rihat kakanakan, ulun batakun lawan uma “Napanya handil mak?”

Ujar uma “Handil tu parit”.

“Nang manggaruh tu napa pulang?”

Jadi ujar uma “Talalu kabanyakan nyamuk, manggaruh ilunnya”.

Lalu langsung marikit ‘Handil Manggaruh’. Amun ari sanja, kawa satampurung manapak nyamuk. Pahadangan uma sumbahiyang magrib, Abang Wi bahunjur mamusuti batis, mangumpulakan nyamuk. Abang Ganal, Kakak Yang lawan Abang Wi i-ingat lumpanan lawan Handil. Kakak Yang ingat babanar, mambawa raga mamilihi sapat lawan atok malunta di Handil.

Taganang…

Parak sabulan kami saparanakan di Banjar. Uma marista, tatangis kabila sampai di Handil Manggaruh. Taganang lawan kakawanan nang ditinggalakan. Tangah bararagapan, bailun saikung di higa tawing, sambil manating tunjuk,

“Ngini yang maajari aku bamasak bahari”.

Uma takajut, bapaling maniring urang ngintu. Muha kada ilah bahari. Umur sudah 82. Awak kada gancang lagi.

“Tu pang, amun ada wasiat, tajajak jua banua asal” ujar uma.

Uma taganang “Nah, ngini luku tanah parumahan atok mu bahari”.

“Ngini rumah Tangah Basri, di subalah sana wadah Tangah Hamad”.

Di Handil ni bilang kadada urang lain. Sunyaannya sapupuan, mamarinaan, sapadangsanakan.

Bawarang, bamiruai gin kada urang lainan. Bilang sapariuk. Bubuhan di Banjar banyak lagi nang baandin. Kada ilah kita di Malaysia rambut bajugut, bajambul, basuak dihadap. Talalo panjang rambut, kawa disanggul digalung. Nang walik kada ngalih basurui. Amun panjang bilang garabangan. Ada pulang pisen dikutal-kutal. Bilang mambari banar.

Handil Manggaruh kaya bahari haja. Banih magun nai banih tahun. Waluh kaya guri ganalnya. Sapat kakaya tabah, haruan kaya lunuk. Lundu mahirang mahurung tahi di pamandian. Guri, balanai, gadur magun gasan maisi’ie Banyu basuhan batis. Batis digintas dahulu, hanyar dibasuh. Cuntang batangking buluh gasan mancibuk banyunya nang bakawak tatandak dalam gadur.

Lundu nyaman dimasaki babanyu wadi. Si Ijah, Si Dina, Si Ipah, Si Paah katuju banar bakuah banyu wadi. Kada suah tahaga lundu di Malaysia. Sakali mancibuk lawan pamatis baulih sakati. Kada ngalih mandapatakan lundu. Sauk lawan tangan gin hingkat. Tapi napa hangku kapamaliannya, banyak urang kada lalu, kada baliur makan lundu.

Taganang…

Mula barangkat ka Banjar halam, bulan Mei 1995. Tarabang dari Pulau Pinang jam 7.00 pagi ka Medan. Tumatan Medan ka Jakarta. Imbah itu transit pulang di Surabaya. Jam 9.30 malam dari Surabaya lalu mandarat di Lapangan Tarbang Samsudin Nor di Banjarmasin jam 10.30 malam. Karap tasambat lawan uma handak ka Banjar. Bautus surat tiga ampat bulan hanyar bajawab. Siapa handak dicari’ie di sana, kamana tuju, siapa nang mahadang?

Taganang…

Tahun 1993 mambawa uma lawan kakanakan ka Medan. Bubuhan Banjar banyakai di Sapat, Tambilahan, Jambi atawa Tungkal. Kada tahu cuur mapa mancari’ie? Upal batakun. Muyak. Akhimya ulun sampai jua ka Permatang Sintar, Parapat, Toba, Kabenjahe, Siuhan. Kada tatamu jua urang Banjar. Nang banyak Batak Karo, Batak Toba, Batak Simalungun.

Taganang ulun masa di Madinah tahun 1987. Ulun kaluar nginum parak urang Arab. Maawan-awan kadangaran ilun urang laki bini basurah tagas urang Banjar, bapurdah hirang, kada katampaian muha. Ulun paraki, kaluku talinga barawangan. Imbaham…babujuran urang Banjar. Ulun mambari salam. Lalu ulun batakun “Pian Banjar ah?”.

“Ya ah” ujar nang bini.

“Ikam Malaysia kalo?” ujar nang laki pulang.

“He eh, tapi asal ulun gin Banjar jua, di Aloh-Aloh”.

“Kita urang Aloh-Aloh?” sampuk nang bini pina baiyaiya.

“Uma baranak di Handil” ulun baparagah tahu banua urang.

“Eeee, dintu kah, kaluku bakula kita”.

“Amun kaitu ayo kita ka hotel, bacuur awan uma”.

Kada banyak takunan lagi tarus nang dua laki bini maikongi ulun ka hotel. Di hotel, ulun manyaru uma, mamadahakan ulun tahaga urang Handil. Langsung dibawai ka sia. Handak batahagaan, kaluku ada tarait-rait kulaan kita di Banjar. Bacuur-bacuur sakalinya imbaham sapupu dua kali. Panjang papandiran uma. Kami gin bahurup alamat.

“Kaina amun ka Banjar ilangi kami” ujar nang laki.

“Insyha Allah” ulun manjawab.

Limbah itu kami kada batahagaan lagi. Sakali tu tahaga tapi kada kawa marawa, waktu tawaf.

Urang banyak. Kada kawa mangapong. Panjang umur, murah rajaki, tuhan manantuakan tahaga jua kami tahun 1995 di Aloh-Aloh.

Taganang…

Jam 10.30 malam kami mandarat di Samsudin Nor Airport. Ari sudah malam. Hati arai babanar. Sudah takabul handak ka bumi Banjar. Dalam hati “Siapa mahadangi kita”.

Kadada barang saikung nang pinandu. Airport langang, pesawat panghabisan mandarat malam tu. Dalam pesawat tadi bilang ricau bapandir Banjar. Pilot lawan pramugari gin Banjar.

“Napa handak dinginum Pak?” ujar pramugari manakuni.

Mandirap darah, takajut ulun ditakuni babahasa Banjar. Asaan ulun, urang ngampungan haja basurah Banjar. Ngini dalam Sempati Air.

“Barang haja, nginum apa nang ada”. Situ saini ulun manjawab. Lalu diunjuki banyu kupi awan biskut. Tarasa ulun, kada golongan minoriti ilah di Malaysia. Bahasa Banjar bisa dimartabatakan bahasa antarabangsa. Ganal hinak, takurihing puas.

Uma kauyuhan. Bajalan gin jujumpipir, limir awak. Tabair awak bajalan. Bilang lingu bakapal tarabang. Marasani naik MAS, GARUDA lawan SEMPATI. Saumuran jar uma kada suah mahaba turun naik kapal tarabang. Sampai di muhara kaunter imigresen, ulun papalingau, ka mana tuju? Siapa nang mahadang? Kadada pinandu mapa. Nang ada bubuhan pamandu teksi. Nang mahadangi, tahadang-hadang. Lapangan tarabang Samsudin Nor kadada kamudahan komputer. Ngalih handak batakun. Jam barapa balapas, jam barapa mandarat. Handak mandapatakan sanarai panumpang lagi kada hingkat. Sampai di muhara lawang ada urang anum bantaian tiga puluhan, basisingut tabal, awak lamak, maungut saurangan. Kada lawas…takurihing, lalu manyapa badahulu “Mahiyan kah?”.

“Enggih”.

Pugaan, saumur hidup ulun kada suah mandangar perkataan ‘enggeh’. Amun di Malaysia kabanyakannya ‘hi-ih’.

“Kita bamotor kaina ka Antasan” ujar Si Mahiyan.

Amun di Malaysia, kapatuhan ‘motor’ tu kada lain motosikal pang. Dalam hati kita basambilan, nang tuha balima, nang kakanakan baampat, mapa mambawa lawan motor. Sakalinya imbaham dua buah teksi Opel Kadet nang datang. Sakalinya ‘motor’ tu kareta.

Kami gin babuat ka kareta, mandusur dibawa kurang labih 20 km. Sampailah di Antasan wadah arwah Hj Osman, abang uma. Kada lawas sa-ikung, sa-ikung datangan. Panuh padapuran di wadah Caca Ros. Kami dirabutakan. Barantuk kaluarga datangan.

“Wadah siapa bamalam?” bubuhan di Pelaihari Kacamatan Kurau batakun. “Motor sudah disadiaakan..”

“Di sini haja dahulu. Uyuh sidin saharian, barihat dahulu.” Ujar Si Arsad.

Si Mahiyan pina maraju. Nang uma kada karuan ilun, mantokan ka Kurau. Mahiyan guru, Si Arsad gin guru di SMA Banjarmasin. Mahiyan anak kamanakan sapupu Si Arsad. Si Mahiyan ni nang karap bautus surat ka Malaysia. Ayahnya bahari, Idrus Affendi suah badiam satumat di Malaysia, di Jalan Banjar, Masjid Tinggi.

Malam mulaan tu guringan kami sabarataan di wadah Caca Ros. Janak kakanakan guring, kapanatan. Tailan subuh. Tarhim kadangaran dari masigit-masigit Kota Madya, Banjarmasin. Ilah di Makkah. Azan bertalo-talo, tarasa ampohnya Islam di Banjarmasin. Susubuhan, kabus tabal, kami turun mandi di batang. Banyunya dingin manganyim. Motor, kareta, darak-darakan. Kada kurang jua beca/lanca. Ujik banyak (ujik = vespa roda tiga). Kalatok ulang alik manuju ka pasar tarapung di Kuala Quin. Amun ka Banjar tulaki sakali ka pasar tarapung. Kawa baspeedboat. Lakas sampai.

Baisukan, pagi-pagi lagi, Si Puji sudah sampai dengan Van Daihatsu.

“Ayo kalo kita.”

“Ka Handil pagi ini.”

“Dua tiga hari di Handil, ka Sungai Musang, hanyar kita ka Kalua/Jangkung”.

Habis sabubuhanan barangkat ka Handil. Jalan manuju Handil malalui pakan Kalayan. Kiwa kanan jalan, panuh tatanaman. Pisang luuh, taung, sayuran lingun. Jalan aspal kada pad paruna, taundak-undak, lisu awak dalam van. Hanyar satahunan ni haja kareta hingkat sampai ka Handil. Ngintu gin jalan paranggan. Amun ari hujan kada kawa jua ah. Kana ‘cap dibak’ (jalan batis). Padi tahun satumbang badiri.

“Tanaman di sini kada manggunaakan ‘samprot’ (racun)” ujar Si Puji. Bajanya gin baja asli. Iwak kada matian. “Lestari alam” ujarnya.

Handil hanyar imbah mangatam. Gawian kada bakatalahan. Tangah Basri pina sigar mata limbah talalap satumat tadi, lalu ba-ilun, “Kaina tangah hari kita makanan lauk ikan babanam.”

“Lilimbah asar handak manyalukut kadapan palajuran mawarangani tikus, tampuluan ari hangat paan”.

“Amun sawat kaina parak sanja kita mamuai wanyi, mancari madu wanyi”.

Zaman kakanakan bamain palita minyak. Manyucuh samporong lalu tasirau rambut. Amun dibulan puasa rami banar malikit damaran. Cirau-cirauan sampai dinihari kada pajah salagi kada habis minyak gasnya. Kakarapan palita malat amun kakaringan minyak. Satong minyak gas dua ringgit ampat kupang. Tahan sabulanan.

Taganang pulang ulun waktu ka hulu sungai di Banjar. Rami malihat kakanakan batandik, bagagayaan. Hanyar bisa bauku, bacaca gin disurahi Banjar. Nginto di bumi uma ayah Banjarmasin.

Tapi…taganang kayaapa kasudahannya anak-anak, cucu-cucu Banjar di Malaysia. Ngaran hilang, budaya kadada, kawin kambuh. Nang tinggal hanya sajarah. Kasian bubuhan kita.

Cuba-cubalah diganangakan…bujurkah di mana ada bandang di situ ada Banjar; di mana ada bamban di situ jua ada Banjar!

No comments:

Post a Comment